Onderzoekend werken in het (v)mbo is in opkomst. Het algemene beeld hierover strookt niet altijd met de werkelijkheid, merkte docent-onderzoeker Arjen Nawijn. “Veel mensen denken in eerste instantie aan onderzoek met hoofdletter O: theoretische en ietwat stoffige onderzoeksmethoden op universiteiten. Maar onderzoekend werken in het (v)mbo hoeft helemaal geen ver-van-mijn-bedshow te zijn. Tijdens onze rondgang langs de onderwijslocaties spraken we met leidinggevenden, masterdocenten (in opleiding) en andere geïnteresseerden over de onderzoekscultuur* op de scholen. Hierbij kwamen vragen aan bod als: wordt er op jullie onderwijslocatie onderzoekend gewerkt? Hoe gaat dat in zijn werk? Heeft de school een visie op onderzoekend werken en waaruit blijkt dat?"
Onderzoekje onder masterstudenten
Net als Arjen is ook Sara Albone docent-onderzoeker bij Aeres Hogeschool Wageningen. Beiden zijn betrokken bij het lectoraat ‘Grenspraktijken van opleiders en onderzoekers’ van lector Niek van den Berg. De studenten die de Wageningse faculteit opleidt, weten heel goed wat een onderzoekende houding is en wat die van hen vraagt in de beroepspraktijk. Met aankomende onderwijsprofessionals zit het dus wel goed, maar dat geldt volgens Arjen nog niet voor iedereen. “Ik heb onlangs een onderzoekje gedaan hoe studenten van onze masteropleiding Leren & Innoveren hun werk in de beroepspraktijk beleven. Daar kwam onder andere uit dat schooldirecties van (v)mbo-scholen soms nog onvoldoende gevoel hebben bij een onderzoekscultuur en hoe die binnen de school breed gedragen kan worden.”
(Tekst loopt door onder de foto)
V.l.n.r. Maarten Wevers, Sara Albone en Arjen Nawijn
‘Ik word daar heel gelukkig van’
Sara haakt hierop in. “Onderzoekend werken kan de werk- en leeromgeving van scholen echt verrijken als docenten en studenten samen oplossingen gaan bedenken voor gerichte praktijkvraagstukken. Denk bijvoorbeeld aan hybride onderwijs, zelfregulatie of de invulling van practoraten. Met welk doel zet een school een practoraat op? Hoe wil de school een practoraat laten functioneren? De volgende stap is een gerichte aanpak te bedenken en aan de slag te gaan. De energie die hieruit ontstaat, kan echt veranderingen in beweging zetten. Ik word daar heel gelukkig en enthousiast van.”
Vertragen is de kunst
Aanvankelijk trokken Sara en Arjen samen op in hun onderzoek. Maar omdat onderzoekend werken heel Aeres VMBO & MBO veel kan brengen, besloten ze ook Maarten Wevers bij hun plannen te betrekken. Als hoofd Onderwijs & Kwaliteit maakt hij zich sterk om onderzoek te verankeren in het onderwijsbeleid van Aeres. Hij haalt het citaat ‘thinking fast and thinking slow’ van Daniel Kahnerman aan om uit te leggen wat onderzoek is. “Als mens zijn we vaak geneigd om impulsief en vanuit ons onderbuikgevoel te reageren en te redeneren. Maar de kunst is juist om eerst te vertragen. Dat doe je bijvoorbeeld door vragen te stellen als: wat is hier aan de hand? Hebben we daar bewijzen en/of data voor? Deze werkwijze is niet nieuw binnen Aeres en komt bijvoorbeeld ook terug in de Plan, Do, Check, Act cyclus.”
Groene Veranderaars opleiden
Aeres vindt dat onderzoek niet alleen thuishoort bij masterdocenten (in opleiding). Een krachtige leeromgeving vraagt iets van iedereen. Het is een integraal proces, dat volgens Maarten steeds beter van de grond komt. “Een Aeres-brede projectgroep werkt op dit moment aan een integrale kijk op het opleiden van Groene Veranderaars. Het gaat hierbij om veranderingsgericht leren en lesgeven in het beroepsonderwijs. Wat is er nodig om Groene Veranderaars op te leiden? Welke skills vraagt dit van leerlingen, studenten en ook docenten?”
Door op een onderzoekende manier naar deze en andere vraagstukken te kijken, kunnen onderwijsteams hun professionaliteit vergroten en de onderwijskwaliteit verbeteren. Dit kan volgens Maarten klein beginnen met een masterdocent die als individuele kwaliteit een onderzoekende houding heeft. Door deze kwaliteit binnen het team breder in te gaan zetten, kan onderzoekend werken zich als een olievlek gaan verspreiden.
Sara knikt. “Een onderzoekende houding is een hele krachtige manier van denken en werken. Het maakt je als school flexibeler. Je bent beter in staat te zien wat een bepaalde situatie nodig heeft.” Het drietal hoopt dat onderzoekend werken steeds vaker onderwerp van gesprek wordt en uiteindelijk iederéén binnen Aeres ambassadeur van onderzoekend werken wordt.
*Onder ‘onderzoekscultuur’ verstaan we in dit artikel de definitie volgens Ros en Van den Bergh. ‘Onderzoekend werken is een professioneel klimaat waarin op onderzoeksmatige wijze wordt gewerkt aan schoolontwikkeling en professionalisering van leraren. Het gaat hierbij vooral om het planmatig, systematisch en onderbouwd werken aan onderwijsverbeteringen en het kritisch reflecteren op het eigen handelen in de school. Dit vraagt een open en lerend klimaat in de school.’
