"Als onderzoeker loop je altijd op de praktijk vooruit"

Hoe dat in zijn werk gaat, komt ter sprake in een rondetafelgesprek met Corné Kocks (lector Precisielandbouw/Smart Farming en Team- & onderzoeksleider praktijkgericht onderzoek in Dronten), Dinand Ekkel (lector Groene & Vitale Stad en Teamleider praktijkgericht onderzoek in Almere), Frank de Jong (lector Kenniscreatie en Responsief Onderwijs in Wageningen en bijzonder hoogleraar Kenniscreatie en Responsief Leren aan de Open Universiteit) en Freek Rebel (instellingsdirecteur Aeres Hogeschool).

Waar universiteiten zich vanuit een wetenschappelijke benadering buigen over fundamentele onderzoeksvragen, ligt het onderzoeksterrein van het hbo vooral op het onderzoeken van innovatieve toepassingen in de beroepspraktijk en samenhangende professionalisering. “Wat praktijkgericht onderzoek heel mooi doet, is de innovatieve verbinding van buiten naar binnen brengen, het onderwijs in. Onderzoek is daarmee de innovatiemotor voor zowel het onderwijs als de beroepspraktijk,” aldus Freek Rebel, instellingsdirecteur van Aeres Hogeschool.

Een mooi voorbeeld hiervan is de vraag die agrarische bedrijven voorlegden aan de faculteit in Dronten. Voor toekomstige agrariërs in de precisielandbouw is er behoefte aan een nieuwe opleiding die elementen bevat van zowel werktuigbouwkunde als engineering; een combinatie die nog geen enkele hogeschool in ons land aanbiedt. Via een onderzoeksproject werkt Aeres Hogeschool nu aan de ontwikkeling van dit curriculum, dat bijdraagt aan de innovatie van het hbo-onderwijs en een betere aansluiting op de arbeidsmarkt. 

De faculteiten van Aeres Hogeschool hebben ieder een eigen onderzoeksprogramma met een eigen focus, geformuleerd als ‘Gezond leven in de groene stad’ (Almere), ‘Duurzaam ondernemen’ (Dronten) en ‘Vergroot je leerkracht’ (Wageningen).

De thematiek van onderzoeksprogramma’s sluit altijd aan bij wat er op een bepaald moment in de samenleving gebeurt. Neem nu de actuele stikstofdiscussie en de onderzoeken die daaraan ten grondslag liggen. Aeres denkt zorgvuldig na over haar mening in deze discussie. Corné Kocks: "Ondanks dat de stikstofplannen van het kabinet veel weerstand oproepen, proberen we met ons onderzoeksprogramma een gidsrol te vervullen in de groene transitie. Praktijkgericht onderzoek helpt onze docenten en studenten om op basis van eerlijke afwegingen een onderbouwde mening te ontwikkelen. Uiteindelijk willen we als hogeschool blijven innoveren. En om groene veranderaars op te leiden moet je soms tegen de stroom durven ingaan.”

Volgens de lector uit Dronten ligt hier ook een opdracht voor docenten. “Onderzoek helpt docenten om beter te worden in hun vak. Bij heikele onderwerpen als de stikstofdiscussie is het belangrijk dat zij goed met emoties kunnen omgaan. Als docent kun je nog zo goed de feiten kennen, maar als je studenten in de weerstand zitten, heeft het geen zin hen met feiten om de oren te slaan. Zorg eerst dat die emotie weg is en probeer studenten daarna iets bij te brengen. Een responsieve houding helpt hierbij. De faculteit in Wageningen heeft veel kennis over responsief leren, co-creatie en professionele leergemeenschappen en daar maken we dan ook dankbaar gebruik van.” 

Dinand Ekkel merkt soms dat praktijkgericht onderzoek nog niet voor iedereen binnen de hogeschool vanzelfsprekend is. “Mensen vragen zich af of onderzoek doen wel bij het hbo past, waar we vooral beroepsgericht opleiden. Ik ben ervan overtuigd dat ons onderwijs zonder onderzoekspoot een stuk minder relevant was geweest voor de regio Almere. Met onze onderzoeksprojecten geven we inhoud aan onze profilering ‘Gezond leven in de stad’ en voorzien we ook in een belangrijke kennisbehoefte van de regio. Dankzij ons onderzoek zijn we een serieuze gesprekspartner voor de regio Almere.”

Dinand geeft aan dat onderzoek bovendien belangrijk is voor de ontwikkeling van wat hij noemt het ‘probleem analytisch denkvermogen’ van studenten. “Van collega’s krijg ik wel eens het verwijt dat ik te kritisch ben op het beoordelen van afstudeerwerkstukken. Ik zou dat te veel vanuit een onderzoeksperspectief doen. Dan wordt er bijvoorbeeld gezegd: deze jongen wordt geen onderzoeker, maar adviseur bij de Rabobank. Mijn reactie is dan altijd: ook als adviseur bij de Rabobank kom je bij iemand aan tafel te zitten die een probleem heeft. Dan gaat het erom dat vraagstuk gestructureerd af te pellen en oog te hebben voor de context. Onderzoek versterkt het analytisch denkvermogen van studenten en docenten, en daarom hoort het onlosmakelijk bij ons onderwijs.”

De verwachting is dat onderzoek docenten steeds meer carrièreperspectief gaat bieden. Het Centre of Expertise Groen denkt momenteel na over een professionaliseringsplan voor docenten die willen meedoen aan onderzoek. Ook het hoger beroepsonderwijs werkt aan de ontwikkeling van een nieuw opleidingsniveau, boven op de masteropleiding: de Professional Doctorate. Dit biedt docenten de mogelijkheid te promoveren binnen het hbo.

Om ook op een meer strategische manier naar het gezamenlijke onderzoeksprogramma van de hogeschool te kunnen kijken, is er onlangs een onderzoeksraad in het leven geroepen. Naast de instellingsdirecteur van de hogeschool bestaat de onderzoeksraad uit de faculteitsdirecteuren van Almere, Dronten en Wageningen, vier lectoren en de vicevoorzitter van het college van bestuur van Aeres. Eén van de aandachtspunten van de onderzoeksraad is het beter over het voetlicht brengen van de behaalde onderzoeksresultaten, zodat het onderwijs en het werkveld optimaal kunnen profiteren van de opgedane kennis. Vanuit de lectoraten ontstaan er veel contacten met verschillende partijen, zoals bedrijven, subsidiegevers, andere hogescholen, het Hogescholen Onderzoeksnetwerk, de Centres of Expertise en meer. Corné: “Dankzij de onderzoeksraad treden we nu als één hogeschool naar buiten om ons gezamenlijke onderzoeksprogramma te positioneren en dat vind ik een mooie stap voorwaarts.”

Hoe komt de keuze voor lectoraten eigenlijk tot stand en in hoeverre kan de hogeschool dit zelf bepalen? Dinand: “Om een onderzoeksproject mogelijk te maken, hebben we als hogeschool financiering nodig, bijvoorbeeld via het Regieorgaan SIA. De keuze voor een onderzoeksproject is dus vooral middelen gedreven. Tegelijkertijd willen we in Almere alleen onderzoeksprojecten binnenhalen die aansluiten bij onze profilering. Er vindt dus steeds een zorgvuldige afweging plaats.”

Frank de Jong vult aan: “Calls voor lectoraten sluiten nooit honderd procent aan op de thema’s die we als hogeschool belangrijk vinden. Wat bij de keuze voor een lectoraat de doorslag geeft, is of het onderzoeksproject aansluit bij onze onderwijsvisie en het verhaal dat we als hogeschool willen vertellen. Ik ben momenteel erg geïnteresseerd in learning analytics en hoe big data het leerproces kunnen versterken. Dat gebeurt onder meer door het leren op een systematische en digitale manier te registreren, te verzamelen en te analyseren. Tot nu toe wordt learning analytics eigenlijk alleen door onderzoekers gebruikt. De uitdaging is om dit soort tools ook beschikbaar te maken voor docenten en studenten. Het helpt docenten hun studenten beter te ondersteunen. En het stelt studenten in staat hun eigen leren beter te sturen. Daar is onderzoek voor nodig. Een lectoraat over learning analytics zit er op dit moment nog niet in, maar ik heb er onlangs wel een leraren- promotiebeurs voor ingediend. Als onderzoeker loop je altijd op de praktijk voortuit.”

Praktijkgericht onderzoek staat of valt soms met timing, weet Corné. “In Dronten hadden we acht jaar lang een lector voor duurzame energie en groene grondstoffen. Dat was echt een lectoraat waarvan we met elkaar dachten: dit wordt hot voor de primaire landbouw. Uiteindelijk bracht het lectoraat niet wat we ervan verwacht hadden. We waren te vroeg en de landbouw was er nog niet klaar voor. Toch zie ik dit lectoraat niet als een mislukking. We hebben er veel nieuwe kennis mee opgedaan. En als je kijkt welke ontwikkelingen er sindsdien plaatsvinden op het gebied van zonnepanelen, windenergie en waterstof, dan is dat enorm. Inmiddels denken we na over een herstart van dit lectoraat. Het netwerk ligt er nog en dat is ons ook weer aan het benaderen.”

Vanuit Aeres Hogeschool schreef Corné mee aan de positionpaper van het Centre of Expertise Groen. Hij keek hiervoor goed naar de ontwikkelingen binnen het ministerie en raadpleegde de Kennis- en Innovatieagenda. Elementen hieruit verwerkte hij in het onderzoeksprogramma van de faculteit in Dronten. Door aan te haken aan relevante thema’s, weet hij dat daar waarschijnlijk ook financieringsmogelijkheden aan gekoppeld zijn. “Maar dat geld interesseert me eigenlijk niet zo. Als hogeschool willen we graag kwaliteit leveren op datgene wat we doen. Ik word blij de gedachte dat we een goed idee van de grond kunnen krijgen.”

Meer weten over de onderzoeksprogramma’s van Aeres? Lees dan verder op de website.