Met het praktijkgericht programma zet Aeres VMBO leerlingen aan het roer

De samenwerking met het bedrijfsleven gaf in Buitenpost de doorslag om versneld met het  praktijkgericht programma (pgp) aan de slag te gaan. Projectleider Wiranda Stam legt uit dat het bedrijfsleven in Friesland al vele jaren nauw is verbonden met haar onderwijslocatie. “Leerlingen bedenken vaak hele creatieve oplossingen waar volwassenen niet zo gauw aan denken. Zo zijn we benaderd door een akkerbouwbedrijf dat groentesappen produceert. Het bedrijf zocht een duurzame bestemming voor de pulp die overblijft na het persen van de groenten. Onze leerlingen kwamen met ideeën voor een fruitreep en een groentekroket. De productontwikkeling van de groentekroket is inmiddels zover dat leerlingen een cateraar hebben gevonden die de kroket binnenkort in zijn assortiment opneemt!”

Wiranda: “Het praktijkgericht programma verbindt Leren voor Duurzame Ontwikkeling (LvDO) met loopbaanoriëntatie en -begeleiding. Die combinatie past goed bij onze visie op onderwijs. Hoewel het pgp ook als vak wordt aangeboden, voeren wij het in Buitenpost uit als onderwijsconcept; alle vakken en docenten leveren hun bijdrage.”
Tijdens de pilot gingen leerlingen in de derde klas van de gl en tl aan de slag met het stappenplan van Leren voor Duurzame Ontwikkeling. Dit gebeurde onder begeleiding van docenten. In het vierde jaar waren de leerlingen zover dat ze zelf een onderzoeksplan konden schrijven met hoofdvragen en deelvragen. Ook benaderden leerlingen zelfstandig een bedrijf waar zij hun opdracht konden uitvoeren.

Bij bedrijven in de regio voeren vmbo-leerlingen uit Buitenpost opdrachten uit in pgp-context. Foto: Ronald Zijlstra. 

Geslaagde meesterproef

Afgelopen schooljaar sloot de eerste groep examenkandidaten in de gl en tl het pgp af met een meesterproef. Wiranda vertelt hoe dit in zijn werk ging. “Voor iedere groene wereld van Groenpact was een meesterproef beschikbaar. Leerlingen konden zelf een keuze maken. Aan iedere meesterproef was een bedrijf gekoppeld, waar leerlingen officieel moesten solliciteren. In een profielwerkstuk legden de leerlingen vast hoe zij te werk gingen en hoe zij hebben gewerkt aan de eindtermen uit het PTA (Programma van Toetsing en Afronding, red.). Het beoordelen van de meesterproef gebeurde deels door de school en deels door het bedrijf.” De projectleider voegt hieraan toe dat de school veel baat heeft bij een bedrijfscontactpersoon. Dit is iemand die in samenwerking met bedrijven alle pgp-opdrachten doorspreekt en voorbereidt. “Als school heb je zo’n contactpersoon echt nodig voor dit programma.”

Doorwerking in het mbo

De gediplomeerde leerlingen zitten inmiddels op het mbo. Ook hier werkt het pgp door, weet Wiranda, “Wat we van mbo-scholen terughoren is dat onze oud-leerlingen zichzelf zo goed kunnen presenteren. Ze zijn zich bewust van de kwaliteiten in hun leerproces en kunnen onderzoeksmatig (samen)werken. Het is mooi om te zien dat onze leerlingen de principes van Leren voor Duurzame Ontwikkeling ook automatisch toepassen in het mbo.”

In het najaar van 2023 besloot het team van Aeres VMBO Ede alvast ervaring op te doen met het  praktijkgericht programma, door vrij spontaan een projectweek te organiseren voor de tweedeklassers van alle leerwegen. “Onze insteek was: we kunnen er heel lang over praten, maar laten we het gewoon gaan doen”, aldus Lisa van Asseldonk (docent Groene vormgeving en verkoop). Samen met Joan van Steenbergen (docent Vergroening stedelijke omgeving) blikt ze terug op waar ze als team tegenaan liepen.

‘Kunnen onze leerlingen het wel aan?’

Voorafgaand aan de projectweek had het docententeam best de nodige vragen. Kunnen onze leerlingen het wel aan? Weten leerlingen hoe ze een onderzoeksvraag moeten opstellen? Kunnen ze zelfstandig bedrijven bezoeken en interviews afnemen? Lisa: “Leerlingen mochten zelf een praktijkrichting kiezen: bloem, groen, dier of food. Ze kregen de taak om voor een echte of fictieve opdrachtgever een onderzoeksvraag op te stellen, onderzoek te doen en advies uit te brengen aan de opdrachtgever. Ik liet leerlingen voor een fictieve opdrachtgever een etalagepresentatie maken van een populair product uit de re-storewinkel.”

Ouders blij verrast

Joan betrok een hoveniersbedrijf bij de projectweek. De eigenaresse van dit groenbedrijf gaf een groepje leerlingen de opdracht om een plan uit te werken voor een duurzaam en groen schoolplein. Terugkijkend constateert Joan dat de opzet van deze projectweek wat minder geschikt was voor leerlingen van de beroepsgerichte - en de kaderberoepsgerichte leerweg. “Zelfstandig werken is nog lastig voor deze leerlingen, die vrij veel aansturing en begeleiding nodig hebben.”
Na afloop van de projectweek nodigde de school de ouders van alle tweedeklassers uit om de resultaten te komen bekijken. Lisa: “Terwijl wij als team een behoorlijke hectische week achter de rug hadden, waarin niet alles perfect was verlopen, vonden de ouders de prestaties van hun kind oprecht heel leuk!”

Hoe kun je mensen beter voorlichten voordat ze een huisdier nemen? In opdracht van de dierenambulance zochten deze vmbo-leerlingen uit Ede het uit.  

Onderzoeksvraag van de dierenambulance

In het voorjaar van 2024 volgde een tweede projectweek, die in alle opzichten anders en rustiger verliep. Voorafgaand aan de projectweek kregen gl en tl-leerlingen uitleg over het doel van het  praktijkgericht programma en wat er van hen verwacht werd.
Een vrijwilliger van de dierenambulance fungeerde als opdrachtgever en legde de leerlingen het vraagstuk voor hoe mensen beter kunnen worden voorgelicht voordat ze een huisdier nemen. De dierenambulance rukt namelijk regelmatig uit om in een sloot gedumpte schildpadden te redden of losgelaten papagaaien te vangen. Bij dit vraagstuk mochten de leerlingen zelf een onderzoeksvraag en deelvragen bedenken.
Verschillende groepjes bezochten een dierenpraktijk waar ze een dierenartsassistente interviewden. Andere leerlingen namen zelfstandig contact op met een hondenfokker. Na afloop van de projectweek presenteerden de leerlingen hun bevindingen met succes aan de vrijwilliger van de dierenambulance.

Bij het praktijkgericht programma (pgp) doen vmbo-leerlingen in de gemengde en/of theoretische leerweg (gl en tl) praktische kennis en ervaring op in verschillende onderdelen van de arbeidsmarkt of de samenleving. Bij Aeres VMBO werken leerlingen in opdracht van een bedrijf, gemeente of instelling aan een brede maatschappelijke opdracht in de groene context. Dit gebeurt zowel in als buiten de school. Op een innovatieve manier ontwikkelen leerlingen vaardigheden die ze nodig hebben in het vervolgonderwijs. Ook ontdekken ze meer over hun passies en talenten in het kader van loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB). In de bovenbouw van de gl en tl vervangt het pgp het huidige Centraal Schriftelijk en Praktisch Examen (CSPE).

Hoe werkt Aeres aan de invoering van het pgp?

Binnen Aeres werkt een centrale werkgroep aan de invoering van het  praktijkgericht programma. In deze werkgroep zitten vertegenwoordigers uit alle vmbo-locaties. Projectleider José Dorresteijn legt uit dat de centrale werkgroep afgelopen jaar acht voorbeeldprojecten en een beoordelingskader (PTA, red.) voor de bovenbouw ontwikkelde. Dit schooljaar komen daar projecten voor de onderbouw bij. Het ontwikkelen van pgp-opdrachten vraagt veel voorbereidingstijd en creativiteit van docenten, weet José. “Het pgp is een onderwijsinnovatie. “Voor docenten verandert er veel. Van hen wordt in toenemende mate een coachende rol verwacht.”

Afgelopen jaar organiseerde de centrale werkgroep een grote scholingsdag voor docenten, teamleiders, examen- en LOB-functionarissen. Dit schooljaar ligt de focus op het benaderen van bedrijven, gemeenten en instellingen in de regio. José: “Het opbouwen van een netwerk kost tijd. En wanneer meerdere vmbo-scholen in een regio actief zijn, vraagt dit om goede afstemming. We willen natuurlijk voorkomen dat bedrijven worden bedolven onder aanvragen voor praktijkopdrachten.”
Inmiddels heeft iedere vmbo-locatie een eigen werkgroep, waar meerdere docenten en functionarissen betrokken zijn bij de implementatie van het pgp. Vragen die hierbij komen kijken, zijn onder meer: Wat is een goede methode om vaardigheden te beoordelen? Wat betekent het pgp voor het rooster? Hoe kom je als school aan opdrachtgevers?

Foto: Ronald Zijlstra

Een van de collega’s uit centrale pgp-werkgroep is Yelena Gaastra. Bij Aeres VMBO Leeuwarden is ze docent Engels. Hier experimenteerde ze dit schooljaar met enkele vakoverstijgende opdrachten voor gl-leerlingen in klas 1. Bij een van die opdrachten plaatsten leerlingen vogelhuisjes in een park in Leeuwarden.
De opdracht begon met een stukje onderzoek waarbij de eersteklassers inventariseerden welke vogels in het park leven. Vervolgens maakten zij verschillende soorten vogelhuisjes en plaatsen die in het park. Yelena legt uit hoe zij en enkele van haar collega avo-docenten deze praktijkopdracht koppelden aan de theorielessen. “Tijdens de taallessen lieten we de leerlingen de namen van de vogels, de struiken en de bomen in het park opschrijven in het Fries, Duits en Engels. De wiskundedocent liet de leerlingen berekeningen maken voor verschillende soorten vogelhuisjes.”

Op de vraag of het pgp haar werk als docent gaat veranderen, antwoordt Yelena dat ze flexibeler met haar lesstof kan omspringen. “Het lesboek is straks nog steeds de basis voor mijn lessen, al zal ik het boek waarschijnlijk niet meer hoofdstuk voor hoofdstuk gaan behandelen. De inhoud van de praktijkopdrachten bepaalt wanneer ik welke lesstof ga behandelen. Deze manier van werken past wel bij mij. En leerlingen zijn er over het algemeen blij mee. Ze ontwikkelen nieuwe vaardigheden en leren de lesstof heel praktisch toe te passen.”